اختلال شخصیت دوری گزینی، اختلال افرادِ ناشناخته!

اختلال شخصیت دوری گزین(Avoidant Personality Disorder)، نوعی اختلال روانی است که باعث می شود فرد مبتلا حساسیت بسیار زیادی نسبت به طرد شدن توسط دیگران داشته باشد، چراکه فرد احساس بی کفایتی شدید کرده و همین باعث عجیب شدن رفتارش می شود. بنابرین دیگران نیز از او فاصله گرفته، که همین باعث افزایش احساس بی کفایتی آنها می شود و در ادامه آنها بیشتر از دیگران فاصله می گیرند، این روندی زنجیره ایست که باعث می شود فرد مبتلا بیشتر و بیشتر از دیگران دوری کرده و احساس بدتری داشته باشند.

درست است که هیچ فردی از طرد شدن، مورد انتقاد قرار گرفتن و خجالت زدگی در برابر دیگران خوشش نمی آید، اما این افراد تمام زندگی شان را برای اجتناب از آنها هدر می دهند. تفاوت این بیماری با اختلال اضطراب اجتماعی، در روابط افراد مبتلا نهفته است. افراد با اضطراب اجتماعی با نزدیکان روابط خوبی دارند و تنها از موقعیت یا ملاقات با افراد جدید اجتناب می کنند، اما افراد دوری گزین حتی از نزدیک ترین دوستان و یا خانواده خود نیز دوری می کنند. این افراد ممکن است از روابطی که احتمال طرد شدن در آنها وجود دارند، خودداری کنند، ترفیعی کاری را رد کنند، برای غیاب در ملاقات ها و یا رویدادهایی که امکان دارد در آنها با افراد جدید آشنا شوند، بهانه بیاورند و اگر مجبور به شرکت در این مراسم ها شوند، بسیار وحشت زده شده و با ترس در این موقیت ها حاضر می شوند.

همچنان کاملا دلیل ایجاد این اختلال مشخص نیست، اما به دیدگاه متخصصان عوامل ژنتیکی و محیطی، نقشی کلیدی در شکل گرفتن این اختلال دارند. نادیده گرفته شدن توسط خانواده یا همسالان، تجربه ی طرد شدن های متوالی و یا مورد سوءاستفاده قرار گرفتن، ممکن است فرد را گوشه گیر کرده و به تدریج باعث شکل گرفتن این اختلال در آن ها شود. این اختلال مزمن خانم ها و آقایان را به یک اندازه مورد هدف قرار می دهد.

این افراد به سختی به کسی اعتماد می کنند و اطلاعات شخصی یا حتی غیر شخصی خود را به سختی و با ترس با آنها در میان می گذارند. حتی در شرایطی حاد، ممکن است اصلا با دیگران، حتی افراد مورد اعتمادشان تبادل اطلاعات نکنند. ا

یک مثال

“دختر خانمی 27 ساله و مجرد برای اولین بار به درمانگاه مراجعه کرده است. پس از ورود به داخل اتاق مشاور در حالی که سرش را به پایین انداخته بود به آرامی روی صندلی نشست و دست‌هایش را روی زانوانش گذاشت. حتی به درمانگر هم نگاه نکرد). در رفتارش تنش (tension) و نگرانی قابل مشاهده بود. پس از مدتی مشاور پرسید:

م: سلام. فکر می‌کنید من چه کمکی می‌توانم به شما بکنم؟
ب: نمی‌دانم.
م: چه چیزی شما را ناراحت کرده؟
ب: (در حالی که سرش رو به پایین است دست‌هایش را تکان می‌دهد و می‌گوید) مردم ، حدس می‌زنم.
م: مردم ، چطور؟
ب: نمی‌توانم دقیقا بگویم (دامنش را نگاه می‌کند.)
م : به نظر از مردم وحشت دارید؟
ب: (سرش را به علامت تایید تکان می‌دهد.)
م: فکر می کنید آنها (مردم) می‌خواهند به شما صدمه بزنند؟
ب: نه اینکه واقعا بخواهند اذیتم بکنند. آنها خیلی بد اخلاق و پرخاشگر هستند. آنها من را ساکت می‌کنند.
م: باید خیلی عذاب کشیده باشید؟
ب: (آه می‌کشد) آره … آره. (برای اولین بار به مشاور نگاه می‌کند، چون کمی احساس اطمینان از طرد نشدن در او بوجود می‌آید.)

ملاکهای تشخیص اختلال شخصیت دوری گزین

الگوی مستمر مهار شدگی اجتماعی ، احساس بی‌کفایتی و حساسیت مفرط نسبت به ارزیابی منفی دیگران از خود که اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و در زمینه‌های گوناگون وجود دارد و برای تشخیص وجود چهار (یا بیشتر) علامت از علائم زیر ضروری است:

تشخیص افتراقی اختلال شخصیت دوری گزین

اختلال شخصیت اسکیزوئید

بیماران دچار اختلال شخصیت اسکیزوئید روابط اجتماعی را بی‌معنی تلقی می‌کند، بنابراین روابط اجتماعی ندارند، در حالی که بیماران اختلال شخصیت دوری گزین (اجتنابی) مشتاق روابط اجتماعی هستند ولی ترس از طرد شدن باعث انزوا و دوری در آنها می‌شود.

اختلال شخصیت مرزی و نمایشی

شخصیت دوری گزین مانند شخصیتهای مرزی و نمایشی پرتوقع و تحریک پذیر نیستند.

علت شناسی اختلال شخصیت دوری گزین

بعضی تحقیقات نشان داده‌اند که شخصیتهای دوری‌گزین در روابطشان مکانیسم مراقبت افراطی استفاده می‌کند، بدین معنی که آنها همواره مشغول ارزیابی تمام تماس‌های اجتماعی و انسانی خود از لحاظ نشانه‌های فریب ، تحقیر و زبونی هستند. استفاده از این مکانیسم باعث افزایش جذب جنبه‌های منفی در روابط می‌شود که منهی به ناراحتی افراد مرتبط با آنها و صدمه بیشتر روابطشان می‌شود.

درمان اختلال شخصیت دوری گزین

روان درمانی

اگر درمانگر بتواند اعتماد و اطمینان بیمار را نسبت به طرد نشدن در هر شرایطی بدست آورد درمان با موفقیت آغاز و ادامه پیدا خواهد کرد. در روان درمانی این بیماران می‌توان از آموزش ابراز وجود (Self Assertiveness Education) استفاده کرد. ولی باید در دادن تکالیف مهارت اجتماعی احتیاط کرد، چون شکست بیمار موجب تشدید عدم احترام به نفس در او خواهد شد. همچنین گروه درمانی و رفتار درمانی می‌تواند کمک کننده باشد.