بختک یکی از تجربه‌های عجیب و گاهی ترسناک خواب است که بسیاری از افراد حداقل یک‌بار در زندگی آن را تجربه کرده‌اند. در این وضعیت، فرد احساس می‌کند بیدار است اما نمی‌تواند حرکت کند، حرف بزند یا حتی فریاد بزند. این حالت معمولاً چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد و ممکن است با احساس فشار روی سینه یا حتی دیدنهای ترسناک همراه باشد.
نام علمی بختک چیست؟
در علم پزشکی، به بختک فلج خواب (Sleep Paralysis) گفته میشود. این حالت یک اختلال خواب موقتی است که در هنگام انتقال بین خواب و بیداری اتفاق می‌افتد.
بختک چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
فلج خواب ممکن است در دو زمان رخ دهد:
- هنگام به خواب رفتن (Hypnagogic Paralysis)
وقتی بدن وارد خواب میشود اما ذهن هنوز هوشیار است. - هنگام بیدار شدن (Hypnopompic Paralysis)
زمانی‌که بدن هنوز در حالت خواب عمیق است، اما مغز بیدار شده و آگاهی پیدا کرده است.
علائم رایج بختک
- ناتوانی در حرکت دادن بدن یا حرف زدن
- احساس خفگی یا فشار روی قفسه سینه
- دیدن幻 یا شنیدن صداهای غیرواقعی (توهم دیداری یا شنیداری)
- احساس حضور یک موجود یا سایه در اتاق
- اضطراب و ترس شدید
- طول مدت چند ثانیه تا حداکثر ۲ دقیقه
چرا بختک اتفاق می‌افتد؟ دلایل علمی
بختک معمولاً نتیجه اختلال در چرخه خواب، به‌ویژه خواب REM (مرحله‌ای از خواب که در آن رؤیا می‌بینیم) است. دلایل شایع عبارت‌اند از:
- کم‌خوابی یا بی‌نظمی در خواب
- استرس و اضطراب شدید
- تغییرات ناگهانی در الگوی خواب (مثلاً شیفت کاری شب)
- خوابیدن به پشت (در این حالت احتمال بختک بیشتر میشود)
- مصرف داروهای ضدافسردگی یا ترک دارو
- اختلالات خواب مانند نارکولپسی
آیا بختک خطرناک است؟
خیر. بختک به‌خودی‌خود خطرناک یا مرگ‌آور نیست و آسیبی به بدن وارد نمی‌کند. با این حال، می‌تواند بسیار ترسناک و ناراحت‌کننده باشد، به‌ویژه اگر به‌طور مکرر تکرار شود یا با توهم‌های شدید همراه باشد.
تفاوت بختک با کابوس چیست؟
بختک در حالت بیداری آگاهانه همراه با فلج جسمی رخ می‌دهد، در حالی‌که کابوس در حالت خواب REM و بدون آگاهی از محیط اطراف اتفاق می‌افتد. در کابوس فرد پس از بیدار شدن می‌تواند حرکت کند، اما در بختک بیدار است و نمی‌تواند حرکت کند.
درمان و راهکارهای پیشگیری از بختک
برای کاهش یا پیشگیری از بختک، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
- تنظیم برنامه خواب منظم (۷–۸ ساعت خواب شبانه)
- کاهش استرس با تکنیک‌های آرام‌سازی (مدیتیشن، تنفس عمیق، یوگا)
- اجتناب از مصرف کافئین یا الکل قبل از خواب
- خوابیدن به پهلو، نه به پشت
- ایجاد محیطی آرام و تاریک برای خواب
- در صورت تکرار زیاد، مراجعه به متخصص خواب یا روان‌پزشک
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر بختک به‌طور مکرر (چند بار در هفته یا ماه) تکرار میشود، یا با علائم دیگری مثل کابوس‌های شدید، خواب‌آلودگی روزانه یا اختلال در عملکرد روزانه همراه است، باید با یک پزشک متخصص خواب یا روان‌پزشک مشورت شود.
به زبان عامیانه
آیا یک پدیده واقعی است یا نه؟بختک یا فلج خواب چیست و چرا رخ می دهد؟
مثل بختک افتاده تو زندگیم …
مثل بختک افتاده رو جونم …
چقدر تمثیل های زیبایست برای این اختلال!!!!
باورهای عامیانه درباره بختک
خواب شامل دو مرحله خواب بدون حرکات سریع چشم که در آن خواب عمیق رخ می دهد و خواب رم که با حرکات سریع چشم همراه است
در فرهنگ عامیانه ایران، بختک به‌عنوان یک موجود یا نیروی ماورایی شناخته میشود که هنگام خواب روی سینه فرد می‌نشیند و او را ناتوان می‌کند. در حالی‌که این باورها بخشی از فرهنگ فولکلور هستند، امروزه علم پزشکی توضیح دقیق و مستندی برای آن ارائه کرده است.
بختک شامل ۳ قسمت است .اول مغز بیدار است و لی بدن خواب و یا فلج است و ما چشمانمان را باز میکنیم و یا صدا و ناله در خواب میکنیم ولی بدنمان را نمیتوانیم تکان دهیم .دیدن موجوداتی به صورت توهم و یا حس کردن یک موجود خارجی در زیر تخت و یا در اتاق و براساس نوع فرهنگ به صورت جن و یا موجودات فضایی که همراه با ترس و یا احساس فشار در روی قفسه سینه است و قسمت سوم بختک حالت احساس شناوری بدن و یا حتی احساس جدا شدن روح از بدن است.
مشخص شده که در بختک فعالیت قسمت آمیگدال مغز که مربوط به ترس است بیشتر میشود.
بختک را معمولا همه ما ممکن است در خستگی و استرس زیاد تجربه کرده باشیم ولی در کسانی که به تعداد زیاد تجربه آن را دارند خود یک نشانه افسردگی و اضطراب است.
خواب و مشکلات آن راجدی بگیریم.
اختلالات خواب باعث سکته قلبی .فشار خون و مشکلات کلیوی و سکته مغزی و افسردگی و نداشتن انرژی در طی روز و انواع سردرد و سرطان سینه در خانمها و سرطان گوارشی میشود که متاسفانه تشخیص داده نمیشود و فقط شخص به عنوان یک بیمار قلبی یا کلیوی و یا با دیابت به درمان علامتی آن میپردازد. غافل از آنکه مشکلات خواب باعث این بیماری ها میشود.
درمان بختک و اختلالات خواب با دستگاه rTMS
روش نوین تحریک مغناطیسی مکرر مغز (rTMS) یکی از روش‌های غیرتهاجمی و مؤثر در درمان اختلالات خواب، اضطراب و اختلالات عملکرد مغز است. این روش با استفاده از پالس‌های مغناطیسی، نواحی خاصی از مغز را که در تنظیم خواب و بیداری نقش دارند، تحریک می‌کند و به بهبود عملکرد سیستم عصبی کمک می‌نماید. مطالعات نشان داده‌اند که درمان با rTMS می‌تواند با کاهش استرس، تنظیم ریتم خواب و افزایش کیفیت خواب شبانه، به کاهش دفعات بروز فلج خواب (بختک) کمک کند. این روش بدون درد،یعنی درمان با دستگاه ار تی ام اس ایمن و کاملاً بدون نیاز به دارو انجام میشود و در کلینیک‌های تخصصی مانند کلینیک راه احیا تحت نظر پزشک انجام می‌گیرد.